Ćwiczenia TRE® jako narzędzie wspierające powrót dziecka do równowagi po stresie i traumie - Ciało jako droga do równowagi w zmieniającej się rzeczywistości

Żyjemy w ciele i poprzez ciało. Doświadczenia zmysłowe i ruchowe są podstawą budowania świadomości dziecka, rozumienia i sposobu odbioru otoczenia oraz kształtowania własnego obrazu siebie w świecie. Stres jako odczuwanie fizycznego i emocjonalnego napięcia jest częścią naszego życia. Nasz umysł nie różnicuje zagrożeń – wyobrażone czy występujące fizycznie będą powodować podobną reakcję fizjologiczną. Bagaż napięć, jaki niesie ze sobą dziecko, bywa spory – włączając w to czas ciąży i porodu, zabiegi medyczne oraz relacje rodzinne i społeczne. 

Problemy zaczynają się, gdy stres generuje napięcia, których rozładowanie nie jest możliwe lub jest bardzo ograniczone. Wiele napięć drobnych, lecz powtarzających się potrafi skutkować kłopotami podobnymi jak jedna duża trauma. Szczególnie uwidoczniło się to na skutek pandemii, która ściśle łączy się z ograniczeniami w kontaktach z rówieśnikami, rodziną, a także w niemożliwości regulacji energii w ruchu, zamykając dzieci w domach razem ze zestresowanymi rodzicami. Stres objawia się problemami z nadwrażliwością, bólami brzucha, problemami ze snem, skupieniem się, uczeniem, trudnościami w komunikacji z rówieśnikami i bliskimi, moczeniem nocnym itp. Wszystko to przenosi się na funkcjonowanie dziecka w szkole i w domu.
 

Stres i trauma dziecięca 

Rodzice i opiekunowie często nie wiedzą, co jest dla dziecka potencjalnie obciążającym stresem lub traumą, najczęściej obserwują pojawienie się objawów, gdy już jest po fakcie i dziecko zaczyna sprawiać „problemy”. Jak wynika z mojego doświadczenia, po przystępnej psychoedukacji z określonego zakresu, spora część rodziców otwiera się na wiedzę i szukanie rozwiązań – zarówno dla dziecka, jak i siebie. Rozwiązań szukają również szkoły, dostrzegając potrzeby dzieci, uwrażliwione na ich traumę. Nauczyciele rozumiejący procesy kierujące dzieckiem mają wielki wpływ na jego dobrostan. 

Sprawdzonym narzędziem umożliwiającym rozładowanie w bezpieczny sposób energii uwięzionej w pętli napięć i obron są ćwiczenia TRE®. Poprzez uruchomienie procesu uwolnienia napięcia z ciała możemy aktywnie i w naturalny sposób wspierać powrót do równowagi fizycznej i psychicznej zarówno przez dorosłych, jak i dzieci. Możemy także zapobiegać skutkom stresu, stosując je profilaktycznie.

Czym jest TRE® 

TRE® (Tension/Trauma Release Exercises), czyli Ćwiczenia Uwalniające Napięcia to sekwencja ćwiczeń, które zaprojektował dr David Berceli, aby uruchomić naturalny odruch uwalniania stresu poprzez drżenie (Berceli 2011). Informacje o trudnych doświadczeniach przechowywane są w mózgu. Kiedy czujemy się bezpiecznie, nasz organizm może zwolnić nagromadzone napięcia. Uwalnianiem w postaci drżenia kieruje układ nerwowy (Corrigan, Holstege 2015 oraz Ingoni 2015). Jest to naturalny mechanizm, właściwy dla każdego ssaka, regulujący poziom napięcia w tkankach ciała, mięśniach i powięziach. Ze względów kulturowych od najmłodszych lat uczymy się go hamować lub wypierać – drżenie kojarzy się w naszej kulturze głównie ze strachem lub zimnem. Nie musi tak być – tego rodzaju wibracje mogą być przyjemne i efektywnie pomagać nam radzić sobie ze stresem. „Wytrzęsienie” napięcia przebiega intuicyjnie, przy prowadzeniu przez Providera łatwo też nauczyć się autoregulacji tego procesu. Po opanowaniu metody można praktykować ją samodzielnie w domu. 

TRE® – metoda pierwotnie przeznaczona do pracy dla służb mundurowych doskonale sprawdza się, wspomagając także terapię cywilów. Z czasem zaczęła być używana również w pracy z dziećmi. To stosunkowo nowa technika pracy z ciałem – w Polsce dostępna od 2012 r., ale stosowana na całym świecie dla łatwego codziennego uwalniania się od stresu. Opiera się na naturalnych mechanizmach i posługiwaniu się nimi. Warunkiem dostępu do TRE® jest praktyka w poczuciu bezpieczeństwa. Skutecznie wspiera w budowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego, zwłaszcza w przypadku chronicznego stresu, napięcia, traumy i zespołu stresu pourazowego. Działanie metody doceniają psychoterapeuci, fizjoterapeuci, osteopaci, lekarze – osoby, które w kontakcie z pacjentem widzą efekty. Ćwiczenia są również neutralne religijnie i politycznie – to praca bazująca na fizjologii stresu i traumy.

Po TRE® zwiększa się kontakt z ciałem i tym, co się w nim pojawia, czyli także z emocjami. Zmniejsza się poziom napięcia oraz poprawia się sen. Drżenie i inne mimowolne ruchy pozwalają nam uwolnić z ciała długotrwałe wzorce napięcia i urazy. Proces ten pozwala się zrestartować i zregenerować systemowi nerwowemu, który utknął w strategiach przetrwania i mechanizmach obronnych powszechnie znanych jako walka/ucieczka/zamrożenie/dysocjacja (Porges 2020)

Nie jest to jednakże magiczna różdżka – po jednej sesji nie „minie nam wszystko”. Proces wymaga praktyki, systematycznego pogłębienia i oswojenia się z reakcjami ciała, dostrojenia się do swoich potrzeb. Efekt nie będzie długotrwały u osób, które wciąż pozostają w sytuacji zagrożenia lub podlegają traumatyzacji. TRE® nie zastąpi również psychoterapii – może jednak być jej świetnym uzupełnieniem czy wsparciem. Ćwiczenia TRE® prowadzą certyfikowani Providerzy, którzy przeszli pełny cykl szkoleniowy i proces certyfikacji, mają możliwość superwizowania swojej pracy i wciąż poszerzają swoją wiedzę. Dobrą praktyką jest sprawdzenie, czy osoba prowadząca ćwiczenia ma stosowne kwalifikacje i doświadczenie pozwalające pracować z dziećmi.
 

TRE® dla dzieci w instytucjach na świecie i w Polsce

Koncepcja nauki tych ćwiczeń dla dzieci w instytucjach po raz pierwszy pojawiła się w Polsce wraz z przyjazdem dr Melanie Salmon – międzynarodowej nauczycielki TRE®. W 2014 r. w Warszawie odbyła się prowadzona przez nią zaawansowana superwizja poświęcona w całości tematyce pracy z dziećmi. W jej toku omawiane były doświadczenia stosowania tej metody dla dzieci dotkliwie straumatyzowanych w Republice Południowej Afryki. Projekty pilotażowe z udziałem TRE® były prowadzone w latach 2013–2014 w SOS Wioski Dziecięce w Cape Town oraz w Chrysalis Akademia Młodzieży, obejmowały zarówno dzieci, młodzież, jak i personel tych instytucji (Salmon 2013). Ćwiczenia prowadzono przez okres trzech miesięcy. Doświadczenia TRE® w pracy z dziećmi zostały także zaprezentowane w polskich wioskach dziecięcych SOS.

Efekty były bardzo zachęcające – opiekunowie obserwowali pozytywne zmiany w zachowaniu i funkcjonowaniu dzieci: 

• uspokojenie, 
• ograniczenie problemów ze snem i moczeniem nocnym, 
• obniżenie nadpobudliwości powstałej na tle nerwowym oraz ograniczenie lęków i poprawa nastroju, 
• odnotowano polepszenie koncentracji uwagi, 
• rozumienia poleceń i ogólnego funkcjonowania w grupie rówieśniczej. 

Same dzieci zauważały różne zmiany w swoim funkcjonowaniu i reakcjach emocjonalnych, najczęściej określając je jako rodzaj ulgi, odczucie zmniejszenia ciężaru na ramionach, poprawę nastroju, lepsze rozumienie tego, co nauczyciel tłumaczył w szkole. Dzieci o obniżonym nastroju ponownie zaczęły cieszyć się życiem. Z doświadczeń uzyskanych w toku pracy tą metodą wynika, że TRE® jest opcją na powrót do równowagi psychofizycznej dziecka poprzez pracę z ciałem. Jest poza granicami kraju coraz bardziej rozpoznawaną metodą, uzupełniającą wiodącą terapię.

Osobiście początkowo prowadziłam TRE® dla dzieci indywidualnie oraz dla małych grup będących w edukacji domowej. Zauważając możliwości, jakie daje odreagowanie napięć w ten sposób i zapotrzebowanie na podobne działania u dzieci w wieku szkolnym oraz młodzieży, postanowiłam zaangażować się w upowszechnienie tej metody. Polskie Stowarzyszenie TRE®, którego jestem członkiem, opracowało koncepcję wprowadzenia tych ćwiczeń do szkół jako aktywności budującej rezyliencję dziecka. 

Projekt „TRE® w szkole” dla nauczycieli, rodziców i uczniów

W 2019 r. został zapoczątkowany ogólnopolski projekt „TRE® w szkole”. Wpisuje się w światowy trend Trauma Informed School – Szkoła Wrażliwa na Traumę, gdzie odpowiednio poinformowani nauczyciele i opiekunowie mogą skutecznie wspierać dziecko w przezwyciężaniu problemów wynikłych z przykrych doświadczeń życiowych. Projekt pomyślany jest jako wspomagający przekształcenia szkół tak, by były miejscami przyjaznymi dobrostanowi psychofizycznemu dziecka. Ma on zarówno teoretyczną, jak i praktyczną stronę. Obejmuje kompleksowo Nauczycieli, Rodziców i Dzieci. Wszystkich zaznajamiamy z mechanizmami...