Trzy kroki do komunikacji
czyli co zrobić, żeby uczeń zaczął mówić

Rzeczywiście bariera w mówieniu to najczęstszy problem, na który skarżą się uczniowie i z którym zmagają się nauczyciele. Wielokrotnie dotyka on osób, które nie mają trudności z innymi umiejętnościami językowymi, takimi jak czytanie czy pisanie. Niekoniecznie też są to uczniowie z natury nieśmiali i wycofani. Barierę w mówieniu dostrzegamy też na różnych poziomach zaawansowania znajomości języka obcego. Przyjrzyjmy się nieco bliżej tej niewygodnej „dolegliwości”, która budzi frustrację i zniechęca do nauki nawet najwytrwalszych uczniów.

Źródło problemu

Na początku musimy zadać sobie pytanie: skąd bierze się bariera w mówieniu? Przyczyn bariery w mówieniu może być kilka. Pierwszą i zarazem najbardziej oczywistą z nich jest brak zasobów językowych. W prostych słowach uczeń nie będzie mówił, dopóki nie zdobędzie pewnej podstawowej wiedzy i umiejętności niezbędnych do wykonania zadania, jakim jest komunikacja. Kolejną, niezwykle częstą przyczyną bariery w mówieniu jest skupienie się na poprawności językowej. Trudność występuje wówczas, gdy potrzeba bycia absolutnie poprawnym jest u ucznia tak duża, że staje na drodze jakiejkolwiek komunikacji. Wreszcie za trzecią przyczynę można uznać coś, co nazywam atmosferą niewspierającą mówienia podczas zajęć. Dzieje się tak wówczas, gdy uczeń nie ma na lekcji poczucia komfortu niezbędnego do komunikacji.

Każda z wymienionych przyczyn wymaga innych działań ze strony nauczyciela, ale bez wątpienia każda z nich może zostać przezwyciężona. Kluczem do sukcesu jest odpowiednia diagnoza problemu, a więc indywidualne podejście do ucznia, z uwzględnieniem źródła jego „milczenia”. Jeśli obawiasz się teraz, że pracując z dużą grupą uczniów, nie jesteś w stanie zanalizować szczegółowo historii każdego z osobna i stworzyć kilku czy kilkunastu indywidualnych strategii nauczania, to mamy rozwiązanie. Poniżej zostaną opisane trzy skuteczne kroki do przełamania uczniowskiej bariery w mówieniu do zastosowania zarówno na zajęciach indywidualnych, jak i w pracy z grupą. Na początek proponuję przyjrzeć się z większą uwagą trzem wspomnianym wyżej przyczynom bariery w mówieniu i temu, co nauczyciel może zrobić, aby je zniwelować.

 

 

Problem nr 1 – brak zasobów językowych

Problem wydaje się być oczywisty. Chyba żaden nauczyciel nie wymaga od swoich uczniów komunikowania się w języku angielskim, jeśli nie znają słów i wyrażeń niezbędnych w danej sytuacji komunikacyjnej. Zawsze więc najpierw prezentujemy uczniom te niezbędne elementy, a dopiero później oczekujemy, że będą ich używać. Jeśli jednak, pomimo tego że po wyeksponowaniu uczniów na dany materiał językowy wciąż zauważamy u nich opór w mówieniu, powinniśmy się zastanowić, czy zaprezentowany przez nas materiał zawiera wszystkie informacje, których uczniowie potrzebują w komunikacji, a więc czy jest on pełnym modelem językowym.

Wartość materiału językowego możemy ocenić, biorąc pod uwagę trzy podstawowe aspekty: słownictwo, wymowę 
i gramatykę. Ważne jest, aby model zawierał słowa i wyrażenia, które będą niezbędne dla uczniów do wzięcia udziału w sytuacji komunikacyjnej i aby zaprezentować uczniom ich właściwą wymowę. Dodatkowo w modelu powinny występować konstrukcje gramatyczne, których oczekujemy w wypowiedziach uczniów. Na tej podstawie możemy określić, że lista słów, tekst przeczytany „w myśli” czy tabelka z konstrukcją zdania rozłożoną na pojedyncze elementy nie jest pełnowartościowym modelem językowym, a więc może się okazać, że część uczniów nie będzie gotowa do produkcji własnych wypowiedzi czy nawet odtworzenia przedstawionych elementów samodzielnie po zapoznaniu się wyłącznie z takim materiałem.

Jeśli materiał, którym dysponujemy (np. tekst lub nagranie w podręczniku wiodącym), nie jest pełnowartościowym modelem językowym, musimy pamiętać, aby uzupełnić je o niezbędne elementy w formie, która będzie dla uczniów przystępna. Czasem wystarczy opatrzyć tekst dodatkowym ćwiczeniem (lub ćwiczeniami). 

Poddanie materiału językowego takiej analizie i uzupełnienie go tak, aby był pełnowartościowym modelem, daje nam pewność, że nasi uczniowie dysponują zasobami językowymi koniecznymi do wzięcia udziału w sytuacji komunikacyjnej. Jeśli jednak wciąż zauważamy, że czują opór przed mówieniem, być może problem tkwi gdzie indziej.