Kultura feedbacku w szkole

Regularna informacja zwrotna to niezbędny element współpracy pedagoga z uczniem, budujący dobrą komunikację, rozumienie obustronnych oczekiwań. Sprzyjający doświadczaniu przez ucznia w codziennej nauce stanu flow, czyli maksymalnego zaangażowania w wykonywane zadanie z jednoczesnym poczuciem satysfakcji. Bardzo dużą rolę odgrywa w nim bezpośrednia informacja zwrotna. Środowisko szkolne, które sprzyja doświadczeniu flow, to środowisko, w którym rozmawia się z uczniem o jego postępach, ale także o rzeczach do zmiany. Feedback może mieć budujący charakter lub taki, który podcina skrzydła i pozbawia motywacji do zmiany. 

Sesje feedbacku

W kulturze korporacyjnej dokonuje się oceny (ewaluacji) pracowniczej w formie spotkań z przełożonym, odbywających się np. raz na kwartał. Coraz częściej taką formę komunikacji z uczniem przenosi się na grunt szkoły. Szczególnie w miejscach, które odchodzą od tradycyjnego liczbowego oceniania prowadzi się rozmowy podsumowujące działania ucznia w określonym przedziale czasu. Coraz więcej dyskutuje się bowiem o sensowności ocen liczbowych i o tym, czy one rzeczywiście dają uczniowi jasny ogląd jego postępów edukacyjnych. Coraz więcej szkół zastępuje cząstkowe oceny liczbowe informacjami zwrotnymi w formie opisu, podobnie jak dzieje się to w edukacji wczesnoszkolnej. 
W szkołach, dla których istotną wartością jest komunikacja z uczniem, nauczyciel czy wychowawca spotyka się np. raz na semestr z uczniem lub z uczniem i jego rodzicami, podsumowując postępy edukacyjne czy pracę nad jakimś projektem, wskazując na mocne strony oraz rzeczy wymagające zmiany. Uczniowie cenią sobie takie formy indywidualnych spotkań. W badaniu przeprowadzonym przez Polską Akcję Humanitarną 33% uczniów ostatnich klas szkoły podstawowej najwyżej ceni sobie indywidualne podejście nauczycieli do uczniów, a 32% – umiejętność rozmowy z uczniem.

Fińskie inspiracje

Dzięki sesjom feedbacku uczeń lepiej rozumie stawiane przed nim cele edukacyjne i ma poczucie indywidualnego traktowania. Kiedy trzeba, uczy się również sztuki negocjacji, gdy w porozumieniu z nauczycielem ustala np. swoją ocenę końcową na świadectwie. Musi wówczas przedstawić swoje argumenty za wyższą oceną, ale także przyjąć argumenty drugiej strony. Przypomina to nieco fiński model oceny uczniów. Uczniowie w fińskiej szkole nie otrzymują ocen. Raport o postępach ucznia dwa razy do roku otrzymują rodzice.

Podstawowy błąd atrybucji

W psychologii społecznej mówi się o podstawowym błędzie atrybucji, który pełni funkcję ochronną dla naszej samooceny, jednak niekiedy prowadzi do zniekształconego widzenia rzeczywistości. Gdy myślimy o odpowiedzialności za porażki, często winę za negatywne sytuacje, które przytrafiły się innym osobom, upatrujemy w ich cechach osobowości (np. „Janek nie zdał sprawdzianu, bo jest mało pracowity”). Gdy jednak myślimy o własnych porażkach, mamy tendencję do dopatrywania się ich przyczyn w czynnikach sytuacyjnych, zewnętrznych (np. „Nie zaliczyłem pracy semestralnej, bo miałem za mało czasu na przygotowanie, a inni mnie rozpraszali”). Przyznanie się do odpowiedzialności za błąd wymaga od nas szerokiego wglądu w siebie i uznania własnej niedoskonałości. Dlatego, chcąc podtrzymać dobrą samoocenę, lubimy usprawiedliwiać swoje porażki czynnikami niezależnymi od nas. Takie widzenie odpowiedzialności ma charakter podtrzymujący pozytywny obraz „ja”, dlatego tak często przyjęcie konstruktywnej krytyki jest dla uczniów sporym wyzwaniem – stosują wówczas wiele usprawiedliwień dla swoich zachowań bądź ujawniają opór.

Reguły dobrego feedbacku

Jak więc przekazać uczniowi informację zwrotną w sposób, który nie zaburza jego samooceny, jednocześnie jednak wskazuje obszary do zmiany? Wielokrotnie głowimy się, jak to zrobić, by feedback był skuteczny, a przy tym nie spotkał się u ucznia z natychmiastową negacją. Jest grupa uczniów, którzy nawet najbardziej konstruktywną krytykę odbierają jako atak. Szczególnie uczniowie o obniżonym poczuciu własnej wartości czy własnych kompetencji, ale także niskiej dojrzałości są bardzo uwrażliwieni na krytykę. Budowanie informacji zwrotnej dla tej grupy pozostaje więc szczególnym wyzwaniem. Są jednak pewne uniwersalne zasady udzielania feedbacku, do których warto się odwołać. Aby informacja zwrotna prowadziła do autentycznej refleksji:

1. Mów o zachowaniu danej osoby, a nie o samej osobie
Odwołanie się do rzeczywistych sytuacji popartych przykładami osadza ucznia w konkretnych okolicznościach i pozwala uniknąć zbyt personalnego odbierania komunikatów (zamiast powiedzieć: „Jesteś spóźnialski”, lepiej powiedzieć: „W tym tygodniu spóźniłeś się na zajęc...