Rozwiązania dotyczące oświaty wprowadzone w specustawie o pomocy obywatelom Ukrainy

Nowe akty prawne

Głównym aktem prawnym przyjętym w związku z pojawianiem się ukraińskich uchodźców jest ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: ustawa o pomocy). Wprowadza ona rozwiązania szczególne w zakresie wielu dziedzin prawa, w tym również prawa oświatowego. Nie jest to jednak jedyny akt prawny, który wydano w związku z koniecznością zapewnienia ukraińskim dzieciom i uczniom opieki w polskich szkołach. Należy zwrócić uwagę zwłaszcza na: 

1. niedawną zmianę rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli – w zakresie zwiększenia liczebności oddziałów przedszkolnych oraz klas I–III szkół podstawowych,
2. rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 25 lutego 2022 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z sytuacją na granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z Ukrainą,
3. rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy.

Bardzo prawdopodobne, że resort edukacji zdecyduje się w najbliższym czasie wydać dodatkowe akty prawne mające na celu uregulowanie sytuacji ukraińskich uczniów. Możliwość taką daje art. 59 ustawy o pomocy, zgodnie z którym minister właściwy do spraw oświaty i wychowania może – w drodze rozporządzenia – określić organizację kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących ukraińskimi uchodźcami, w szczególności w zakresie: 

1. oceniania, klasyfikowania i promowania, 
2. przeprowadzania egzaminów, 
3. organizacji pracy jednostek systemu oświaty, 
4. przeprowadzania postępowania rekrutacyjnego 
   – oraz wprowadzić w tym zakresie odrębne unormowania uwzględnia­jące dostosowanie procesu kształcenia, wychowania i opieki do potrzeb i możliwości dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy.

W artykule omówiono dotychczas przyjęte rozwiązania prawne mające ułatwić jednostkom oświaty objęcie dzieci i uczniów ukraińskich opieką i kształceniem.

Dodatkowe lokalizacje prowadzenia zajęć edukacyjnych

Jeden z istotnych problemów, z którymi z pewnością będą borykać się jednostki oświaty, stanowi brak odpowiedniej przestrzeni, w której możliwe będzie prowadzenie z ukraińskimi dziećmi i uczniami zajęć. W związku z tym dzięki ustawie o pomocy wprowadzono uproszczony tryb tworzenia dodatkowych lokalizacji prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, które byłyby podporządkowane organizacyjnie szkołom (w ramach dodatkowych lokalizacji podporządkowanych szkołom podstawowym będą mogły funkcjonować  również oddziały przedszkolne). Wyjątkowo nowe regulacje nie znajdą zastosowania w przypadku szkół artystycznych.

Utworzenie innej lokalizacji prowadzenia zajęć edukacyjnych będzie zadaniem organu prowadzącego, np. odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego (JST), która będzie musiała podjąć w tym celu stosowną uchwałę. Wcześniej jednak będzie też musiała uzyskać pozytywną opinię kuratora oświaty (wydawaną w ciągu 7 dni od dnia zawnioskowania przez JST). 

Wydana przez organ prowadzący uchwała określi podstawowe kwestie związane z funkcjonowaniem dodatkowej lokalizacji prowadzenia zajęć, w tym:

1. okres funkcjonowania,
2. nazwę i adres siedziby placówki, której będzie podporządkowana organizacyjnie,
3. adres,
4. w razie podporządkowania organizacyjnie szkole podstawowej – informację o funkcjonowaniu oddziałów przedszkolnych.

Co istotne, dodatkowe lokalizacje prowadzenia zajęć będą również mogły być tworzone przez osoby prawne inne niż JST lub osoby fizyczne prowadzące szkoły publiczne, a także podmioty prowadzące szkoły niepubliczne, pod warunkiem zawarcia porozumienia z JST będącą dla tej jednostki organem rejestrującym. Porozumienie w sprawie utworzenia dodatkowej lokalizacji prowadzenia zajęć powinno określać kwestie podobne co uchwała opisana wyżej.

Aby móc utworzyć inną lokalizację prowadzenia zajęć w zależności od rodzaju organu prowadzącego trzeba będzie zastosować odpowiednio:

1. przepisy art. 90a ust. 1 i 4 ustawy Prawo oświatowe – w zakresie zmiany zezwolenia na założenie szkoły lub placówki publicznej przez osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego lub osobę fizyczną,
2. przepisy art. 168 ust. 13 ustawy Prawo oświatowe – w zakresie zgłaszania przez podmioty prowadzące szkoły niepubliczne zmian do ewidencji niepublicznych jednostek oświaty prowadzonej przez JST).

Wyjątkowo niezbędne opinie ku­­­­­­­­­ra­­­­­­tora oświaty oraz komendan­­ta powiatowego (miejskiego) PSP i państwowego powiatowego in­­spektora sanitarnego powinny zos­tać wydane w ciągu 7 dni od dnia otrzymania wniosku o ich wydanie. Przepisy wskazują ponadto, że w związku z tworzeniem innej lokalizacji prowadzenia zajęć na wspomnianych zasadach zgłoszenie wniosku o zmianę zezwolenia na założenie publicznej szkoły oraz zmiany wpisu do ewidencji szkół i placówek niepublicznych będzie mogło nastąpić w każdej chwili.

Utworzenie dodatkowej lokalizacji prowadzenia zajęć będzie wiązało się z koniecznością wprowadzenia niezbędnych zmian dostosowujących w statucie szkoły. W przypad­­ku publicznych jednostek oświaty zmiany organizacyjne będą wiązały się również z koniecznością wprowadzenia zmian w arkuszu organizacji.
Warunki lokalowe, jakie musi spełnić inna lokalizacja prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych podporządkowana organizacyjnie szkole, określono w § 16 rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r.

Możliwość organizowania bezpłatnego transportu dzieci i uczniów

Chociaż przyjęcie do szkół dzieci i uczniów ukraińskich będzie równoznaczne z objęciem ich tymi samymi regulacjami prawa oświatowego, co w przypadku uczniów polskich – również w zakresie ich dowożenia (art. 39–39a ustawy Prawo oświatowe) – ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie dodatkowej podstawy prawnej umożliwiającej organizację bezpłatnego dowozu. Bezpłatny transport, organizowany na podstawie art. 52 ustawy o pomocy, będzie jednak leżał w gestii danej JST. W przypadku zdecydowania się na takie rozwiązanie (podobnie jak w przypadku dowozu uczniów na podstawie innych regulacji prawa oświatowego) konieczne będzie zapewnienie uczniom (uczęszczającym do szkół podstawowych) opieki w trakcie przewozu.

Wyłączenie zezwolenia na spełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego poza placówką

Co ciekawe, w przypadku dzieci i uczniów ukraińskich, które przybyły do Polski w związku z trwającą wojną, ustawodawca wprost wyłączył możliwość realizowania odpowiednio obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego lub obowiązku szkolnego i nauki poza jednostką oświatową (z reguły – w domu). Oznacza to, że w razie złożenia takiego wniosku do dyrektora szkoły lub przedszkola, które przyjęły ukraińskich uchodźców, dyrektor powinien wydać decyzję odmowną, powołując się na treść art. 54 ustawy o pomocy.

Modyfikacja zasad nauczania w oddziale przygotowawczym

Dla wielu ukraińskich uczniów pobyt w polskiej szkole zaczyna się od nauki w oddziale przygotowawczym. Zgodnie z przepisami prawa oświatowego jest to oddział szkolny dla osób niebędących obywatelami polskimi oraz dla obywateli Polski, którzy podlegają obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki pobierali edukację w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw. Są to często osoby, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, jak również wykazują zaburzenia w komunikacji oraz trudności adaptacyjne związane z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, co wymaga dostosowania procesu i organizacji kształcenia do ich potrzeb i możliwości edukacyjnych. Szczegółową organizację tych oddziałów określają przepisy art. 165 ustawy Prawo oświatowe oraz poświęcone temu rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. W związku z najnowszymi regulacjami prawnymi dotyczącymi ukraińskich uchodźców należy zwrócić uwagę na dwie kwestie związane z funkcjonowaniem tych oddziałów. 

1. Po pierwsze: w art. 55 ustawy o pomocy wprowadzono przepisy szczególne dotyczące funkcjonowania tych oddziałów, zgodnie z którymi:

• nauczanie w tych oddziałach może być prowadzone w grupie międzyszkolnej,
• w przypadkach uzasadnionych warunkami demograficznymi organ prowadzący szkołę, w której zorganizowano oddział przygotowawczy, może kierować do tego oddziału uczniów innych szkół tego samego typu, prowadzonych przez tę samą JST,
• jednostki samorządu terytorialnego prowadzące szkoły mogą zawierać porozumienia w celu kierowania przez JST uczniów prowadzonej przez siebie szkoły do oddziału przygotowawczego zorg...