Edukacyjny wizjoner czy oświatowy formalista – kogo potrzebuje współczesna szkoła?

Przejście od wszechwiedzącej „osoby pouczającej” do towarzysza nauki odciąża nauczycieli, nawet jeśli muszą posiąść dużo dodatkowej wiedzy. 
(M. Rasfeld, S. Breidenbach, Budząca się szkoła)

Niewiele zawodów wymaga tak różnorodnych kompetencji jak praca nauczyciela. Należą do nich – oprócz wiedzy fachowej – wewnętrzne zaangażowanie i emanacja pozytywnej energii, zdolność adekwatnego i intuicyjnego reagowania na nowe sytuacje, umiejętność obchodzenia się z różnymi osobowościami uczniów, odporność na stres, dyplomatyczne podejście w konfrontacji z konfliktami i – przede wszystkim – kompetencje kierownicze”. Bardzo lubię to podejście Joachima Bauera do tematu kompetencji nauczycielskich. To bardzo trudne i ważne zagadnienie. Ale najważniejsze to zrozumieć, że kompetencje przyszłości nie dotyczą tylko uczniów, ale wszystkich osób zaangażowanych w edukację – nauczycieli oraz rodziców także. Dostrzegamy to na co dzień, udowodnił to czas nauki zdalnej podczas pandemii. Co więcej – ta definicja w czasach ciężkich prób (np. lockdown) wcale się nie zmienia, a wręcz nabiera mocy i sensu. 

Jakie są kompetencje przyszłości? 

Zofia Dzik, prezes Zarządu Fundacji Humanites, odpowiada: „Wiążą się one nie tyle z konkretną wiedzą czy umiejętnościami cyfrowymi. To przede wszystkim zdrowe poczucie własnej wartości, otwartość na ciągły proces uczenia się i na błędy, które są bazą innowacyjności i przedsiębiorczości, chęć do brania odpowiedzialności, zdolność krytycznego myślenia, która jest kluczowa, aby nie zagubić się w natłoku informacji, dobre podstawy komunikacji i współpracy”. Zatem, zastanawiając się, kim jest nauczyciel XXI wieku, trzeba położyć nacisk na „teraz”, a nie na „przyszłość”, bo powyższa wizja nie dotyczy nowoczesnego projektu w bogatej korporacji, ale sali lekcyjnej w dzisiejszej szkole!

„Ludzka” twarz

Pamiętacie pomieszczenia klasowe z podwyższeniem i katedrą dla nauczyciela? Istnieją jeszcze w Waszych szkołach? To przeżytek i pozostałość po prusko-nieludzkim systemie, w którym uczniowie, traktowani przedmiotowo, mieli obowiązek bezmyślnego wykonywania poleceń, zabijane były przejawy indywidualności i kreatywności, panował strach i podporządkowanie. Czy takie metody działały? – Tak, ale w przeszłości, gdy potrzebne było „wyprodukowanie” posłusznych pracowników do fabryk. Dzisiaj zależy nam przede wszystkim na edukowaniu młodych, odważnych w wyrażaniu swoich opinii i krytycznie myślących uczniów, którzy „odnajdą” się w zawiłościach współczesnego świata. Rola nauczyciela natomiast uległa diametralnej zmianie – „jako osoba prowadząca i partner w relacjach jest dla ucznia drogowskazem, zachęca i wspomaga, stawia wyzwania i wymaga, jest wsparciem i wyznacza granice”. Gdy takie dwie jednostki, nauczyciel i uczeń spotkają się na wspólnej drodze do celu – można spodziewać się edukacyjno-życiowego sukcesu!

Zastanów się:

• Czy uczniowie w mojej klasie mają przestrzeń na wyrażanie własnych opinii i krytyczne myślenie? W jaki sposób się to odbywa?
• Czy moi uczniowie są autonomiczni? Skąd to wiem?
• Czy moi uczniowie się mnie boją? Dlaczego?
• Czy pokazuję empatyczną, „ludzką twarz”?
• Czy pozwalam uczniom popełniać błędy?

Edukacja to relacja

To hasło powinno zawsze przyświecać współczesnemu nauczycielowi, gdyż u podstaw procesu edukacji znajdują się przede wszystkim dobre relacje! „Uczniowie potrzebują pedagogów, którzy nie boją się okazywać emocji i uczuć, którzy potrafią się czymś zachwycić (także osiągnięciami swoich uczniów) i okazać zwykłą, ludzką radość. Jednocześnie tacy nauczyciele muszą stawiać wyraźne granice i konsekwentnie dbać o to, żeby uczniowie ich nie przekraczali”. Dlatego, jeśli nie będziemy się obawiać utraty pozycji wszechwiedzącego mistrza, eksperta, nauczyciela zza biurka – a zmienimy naszą rolę na partnera, współuczestnika procesu edukacyjnego, jeśli pozwolimy naszym uczniom być graczami, a ni...