Skup się, przecież mówię do ciebie! - Jak przykuć i utrzymać uwagę ucznia podczas lekcji

„Uspokójcie się! Ostatni raz proszę was o zajęcie miejsc! Dlaczego nie słuchacie?” Praca z dziećmi i młodzieżą bywa czasem trudna, nawet jeśli masz klasę pełną posłusznych uczniów, którzy słuchają każdego słowa. Co więc robić, gdy uczniowie są głośni, hałaśliwi i przeszkadzają? Jak sprawić, by postępowali zgodnie ze wskazówkami, abyś mógł być w stanie prowadzić efektywną (i efektowną) lekcję?

Przyciągnięcie uwagi uczniów bez frustracji i podnoszenia głosu to wyzwanie. A jeśli czasami czujesz się bezradny, pamiętaj, że nie jesteś sam – istnieją sprawdzone sposoby na zapanowanie nad chaosem i zachęcenie klasy do słuchania. Wszystkie opierają się na jednej zasadzie – tej samej, której używają marketerzy, sprzedając swoje produkty. Nazywa się ona przerwaniem wzorca (pattern interrupt) i działa za każdym razem.

Przyciąganie uwagi uczniów: psychologia stojąca za przerwaniem wzorca

Podstawowa idea przerwania wzorca, ukuta przez hipnoterapeutę Miltona Ericksona, jest dokładnie tym, co sugeruje nazwa: łamiesz wzorzec lub zachowanie danej osoby, przerywając jej nieoczekiwanym bodźcem. Tym „bodźcem” może być wszystko: od hałasu przez zabawny żart po ruch fizyczny. Przerwanie wzorca to zjawisko, którego doświadczasz na co dzień. Pomyśl o tym… wszystkie te reklamy, billboardy i wyskakujące okienka, które widzisz, reklamodawcy, którzy przyciągają Twoją uwagę, skupiając jakąś wiadomość (obraz, wideo, tekst) bezpośrednio na Tobie.

Taktyka ta jest jednak stosowana nie tylko w fantazyjnych reklamach. Pattern interrupt działa nawet na najbardziej podstawowym poziomie. Zwróć uwagę na klasyczny uścisk dłoni. Kiedy spotykasz kogoś po raz pierwszy i wyciągasz rękę – właśnie użyłeś przerwania wzorca. Osoba ściskająca Twoją dłoń automatycznie skierowała swoją uwagę na Twoje oczy, Twoją dłoń i na Ciebie.

Jak to działa w klasie? W jaki sposób przerwanie wzorca może być wykorzystane jako strategia nauczania? Wyobraź sobie nauczyciela stojącego w sali pełnej rozmawiających uczniów. Nauczyciel nie może przykuć uwagi klasy, nagle więc zaczyna tańczyć, śpiewając Peanut Butter Jelly Time.

Może to brzmieć nieco bardziej ekstremalnie niż uścisk dłoni, ale obie taktyki działają na tej samej zasadzie. Jedynym wymaganiem dla przerwania wzorca jest element zaskoczenia.

Co tak naprawdę dzieje się w umyśle ucznia podczas przerwania wzorca?

Po zastosowaniu przerwania wzorca zawsze następuje tymczasowy stan zamieszania. To jest Twoja chwila chwały! Koncepcja sprawdza się dobrze w wypadku jednostek, ale jeszcze bardziej w dużych grupach ludzi, takich jak klasa pełna uczniów, ponieważ reakcja jednego ucznia jest odbierana przez drugiego, trzeciego, czwartego... i występuje efekt domina, dopóki nie wpłynie to na całą klasę. Oczywiście pewne przerwania wzorca działają skuteczniej w określonych grupach wiekowych i środowiskach. Najlepszą rzeczą w przerwaniu wzorca jest to, że łatwo tego dokonać. Bez zbędnej zwłoki przedstawiam kilkanaście sposobów na przyciągnięcie uwagi uczniów bez podnoszenia głosu.

Przerwanie wzorca dla szkoły podstawowej

1. Odbieranie połączeń z automatycznej sekretarki za pomocą sygnałów ręcznych – mówisz X, mówisz Y:

• „All aboard - Aye aye Captain” (child greeting)
• „Ready to rock - ready to roll!” (kids fist pump)
• „Are you ready - I was born ready!” (kids karate pose from the movie „Kung Fu Panda”)

2. Odgłosy zwierząt naukowcy wykazują, że odwoływanie się do zwierząt zachęca do pozytywnych interakcji edukacyjnych. Nauczyciel mówi nazwę zwierzęcia (lub pokazuje obrazek), a uczniowie odpowiadają odpowiednim tonem: „Co robi pies?”, „Co robi kot?”.

3. Kreskówki – animowane postacie są jednymi z największych wzorców zakłócających współczesne społeczeństwo. Na szczęście możesz łatwo włączyć animację do swojego planu lekcji za pomocą aplikacji Powtoon. Istnieje wiele rodzajów szablonów, które zachwycą uczniów w każdym wieku. Możesz np. przygotować animację „3 x A…” – podczas prezentacji pokazujesz trzy przedmioty zaczynające się na literę „A”.

4. Technika „przybicia piątki” (inaczej „daj mi pięć (sekund)”), wymyślona przez Harry’ego K. Wonga, autora The First Days of School: How to Be an Effective Teacher. Nauczyciel podnosi ręce, a klasa powtarza za nim. Gdy wszystkie palce są uniesione, każdy mówi: (1) oczy – patrz (2) uszy – słuchaj (3) usta – zamknięte (4) ręce – wolne (5) stopy – spokojne. Klasa powinna być cicho za pięć sekund.

5. Wizualizuj hałas – aplikacja Bouncyballs pozwala dzieciom wizualizować poziom hałasu, aby mogły się kontrolować i uspokoić. Kluczem jest przedstawienie aplikacji w zabawny i pozytywny sposób, umożliwiając uczniom wypróbowanie jej. Niech ktoś upuści jakiś przedmiot lub przesunie naraz dwa krzesła, a następnie szepcze do zmiany poziomu – wyjaśnij, że poziom hałasu jest ważny, aby osoby uczestniczące w próbie (i ich koledzy z klasy) byli najlepszymi uczniami. Jako dodatkową zachętę zaoferuj nagrodę na koniec każdej lekcji, kiedy dzieci się uciszą. 

6. Woda i lód – naucz uczniów odróżniać płynącą wodę od stałego lodu. Kiedy powiesz: „Zrób falę”, niech uczniowie machają rękami i pozwalają im płynąć jak woda. Kiedy powiesz: „Zamień się w lód”, powinni siedzieć przy swoich ławkach jak kostki lodu i patrzeć w górę.

7. Stara, dobra rutyna klaskania – klaszcz w dłonie i normalnym głosem powiedz: „Klaśnij raz, jeśli mnie słyszysz”. Uczniowie, którzy cię usłyszą, będą klaskać. Następnie powiedz: „Klaśnij dwa razy, jeśli mnie słyszysz”. Więcej dzieci odpowiada dwoma klaśnięciami. Kontynuuj z trzema, czterema i pięcioma klaśnięciami. W tym momencie powinieneś zwrócić uwagę uczniów.

8. Simon mówi (Simon says…) – nauczyciel mówi: „Dotknij swojego nosa”, „Poklep się po głowie” lub „Wskaż na nauczyciela” (kiedy uczniowie mają używać rąk, upuszczają przedmioty, które trzymają, i się skupiają). Zabawa polega na wydawaniu poleceń, na które uczniowie reagują ruchem (metoda TPR). Mogą to być następujące polecenia:

• Clap your hands
• Hands up
• Stamp your feet
• Turn around
• Jump
• Dance (taniec w miejscu)
• Stop (uczniowie zastygają w bezruchu)
• Run (bieg w miejscu)
• Sit down
• Stand up
• Listen (ręka przyłożona do ucha)
• Look (lornetka utworzona z dłoni)
• Close your eyes
• Open your eyes
• Touch your (nose, ears, legs, head)
• Read (ruch naśladujący czytanie książki)
• Write (pisanie ręką w powietrzu)

Przerwanie wzorca dla uczniów starszych w szkole podstawowej i w szkole ponadpodstawowej

1. Przepytaj osobistość – w trakcie preze...