ENIGMA, czyli zagadki lateralne z użyciem pytań zamkniętych

Pierwszą styczność z Enigmą miałam na pierwszym roku studiów dzięki kreatywnemu Amerykaninowi, który lubił zaskakiwać swoich studentów niebanalnymi formami zajęć. Rozwiązania do zadanej przez niego zagadki szukaliśmy przez ponad godzinę! To były dopiero emocje. A kiedy udało nam się posklejać wszystkie elementy w całość – wyszła taka historia, której sam Alfred Hitchcock by się nie powstydził (patrz: Enigma no 7).

Czym jest owo fenomenalne ćwiczenie?

Zagadki lateralne, lateral puzzles lub lateral riddles, czyli ćwiczenia potocznie zwane Enigmą, to specyficzne łamigłówki, których zadaniem jest skierować nasz umysł na „ślepą uliczkę” bez rozwiązania. Dzieje się tak zawsze, gdy myślimy jednotorowo, podążając w kierunku podsuniętym przez zagadkę, a wtedy nie jesteśmy w stanie znaleźć rozwiązania. Żeby na nie wpaść, musimy wyjść „poza schemat” i pozwolić własnej głowie na odrobinę luzu i szaleństwa. Podstawowe zasady logiki pozostać mają bez szwanku, a doszedłszy w końcu do rozwiązania, jesteśmy zdumieni, że pomimo całej swojej dziwności jest ono takie oczywiste! 
Ten typ ćwiczenia, które jest hybrydą zagadki ze storytellingiem, aktywizuje myślenie lateralne (termin wprowadzony przez prof. Edwarda de Bono, który zostawił nam bezcenną spuściznę w świecie kreatywności, np. technikę sześciu myślowych kapeluszy). Oznacza ono nowe spojrzenie na sytuację, dostrzeżenie w niej nowych możliwości, przeformułowanie problemu tak, by dać mu szansę rozwiązania nowymi metodami. Myślenie lateralne to, innymi słowy, gotowość do wyzbycia się sztywności w postrzeganiu i rozumieniu świata, zdolność oglądu problemu z różnych stron i perspektyw. Takie podejście pozwala na świadome poszukiwanie nowych, alternatywnych rozwiązań, np. za pomocą myślenia twórczego. I o to w tej zabawie chodzi. Stymulujemy w umysłach naszych uczniów kreatywne myślenie przy jednoczesnym przemycaniu wątku gramatycznego w postaci pytań zamkniętych. Sprytne, prawda?

Zatem jak w to grać?

Wersja A 
Nauczyciel zarysowuje finalny kadr pewnej (z reguły kryminalnej) historii, w której należy odkryć, CO SIĘ STAŁO i DLACZEGO. Uczniowie, podzieleni w pary lub niewielkie grupy (przy mało licznych grupach mogą też pracować indywidualnie), przygotowują na początek po trzy pytania zamknięte (różne scenariusze wymuszają użycie różnych czasów). W dalszej części, uczniowie w toku śledztwa zadają nauczycielowi pytania, które pozwolą im wydedukować, jak doszło do opisanej sytuacji, na które on/ona odpowiada YES, NO lub IT DOESN’T MATTER. Przy okazji, nauczyciel koryguje poprawność pytań, upewniając się, że uczeń rozumie zasadność tej korekty. Kolejne pytania są już układane ad hoc, czyli na bieżąco i gorąco – co komu do głowy przyjdzie. Im więcej kreatywności i elastyczności, tym lepiej, bo Enigma jest taką właśnie przewrotną zagadką, której daleko do sztampowego myślenia. 

Wersja B
W zagadki lateralne można też grać bez nauczyciela jako postaci centralnej. Otóż najpierw na głos odczytuje się treść zagadki (lub zapisuje się ją na tablicy), a następnie jeden z graczy zostaje mistrzem, który musi po cichu zapoznać się z jej rozwiązaniem, dowiadując się, jak doszło do zdarzenia, którego finał znają wszyscy. W tym czasie pozostali gracze wcielają się w rolę detektywów i przygotowują na początek po kilka pytań. Gdy mistrz i detektywi są gotowi, rozpoczyna się najlepsza część zabawy, czyli śledztwo! W dalszej części gry uczniowie są ośmieleni na tyle, by pytania układać na bieżąco. 
Przykład: 
(pochodzi z kart pt. Czarne historie)
Możliwe pytania:
Czy ktoś ich zabił? (NIE)
Czy zabili się sami? (TAK)
Czy szachy były przyczyną ich śmierci? (NIE)
Czy umarli jednocześnie? (NIE)
Czy byli przyjaciółmi? (NIEISTOTNE)
itp.
Odpowiedź:
Dwaj mężczyźni znajdowali się w łodzi podwodnej uwięzionej na dnie oceanu. Pozostało im tlenu tylko na kilka godzin. W pistolecie mieli jeden nabój, więc zagrali w szachy, aby ustalić, który z nich będzie się mógł zastrzelić, a który będzie musiał udusić się z braku tlenu.

Poniżej prezentuję przykłady 15 zagadek wraz z odpowiedziami do wykorzystania na zajęciach językowych: 

1. Dead naked man in the desert:
   A man is found in the desert dead. In his hand is half of a match. How did he get there and how did he die?
2. Elevator’s button:
   A man enters a building. He presses the elevator button and he suddenly realizes that his wife is dead. How?
3. Mystical shadow:
   A shadow covers Tokyo. Five seconds later New York is in blood. What happened?
4. 100-floor building:
   A man lives on the 100th floor of his apartment building. Every day he takes the elevator down from his apartment to the lobby. After work,...