Krytyczne myślenie, motywacja, kreatywność – trzy hasła-klucze i garść wniosków po konferencji IATEFL w Belfaście

Jeśli popatrzymy na tegoroczny program konferencji IATEFL dla nauczycieli języka angielskiego w Belfaście, onieśmielić nas może sama liczba proponowanych wykładów. Przykładowo w środę 18 maja 2022 r. odbyło się ich ponad sto pięćdziesiąt – jednocześnie w dziewięciu sesjach w kilkudziesięciu salach konferencyjnych (na trzech piętrach Irish Convention Centre oraz Hilton Hotel). A przecież konferencja trwała od wtorku do piątku. Oczywiście każdy uczestnik już przed wyjazdem przejrzał program online i zaznaczył te tematy, które go szczególnie interesują, lub podkreślił nazwiska tych wykładowców, których koniecznie chciał posłuchać i ewentualnie zadać im kilka pytań po sesji.
 

Co się jednak okazało, kiedy po powrocie do domu autorki niniejszego artykułu przejrzały swoje notatki? Przede wszystkim –  pozorne – wrażenie przytłoczenia i pewnego nadmiaru ustąpiło miejsca refleksji: łącznie trzydzieści dwa warsztaty, w których wzięły udział, i wykłady, których wysłuchały, układają się w spójną całość. Mimo całej różnorodności i bogactwa poruszanych tematów można je w zasadzie podzielić na zaledwie trzy główne kategorie, wokół których skupiali się prelegenci – autorzy podręczników, poradników metodycznych, wykładowcy uniwersytetów i szkół językowych z całego świata.

Oprócz konkretnych zainteresowań (pisanie, rozumienie tekstów, wymowa), omawianych w ramach tzw. Special Interest Groups, trzy główne sfery zainteresowań tegorocznych wykładowców to motywacja, kreatywność i – co stanowiło dla nas nie lada niespodziankę – pewna nowość, którą jest krytyczne myślenie.

 

 

CRITICAL THINKING (CT)

(Autorzy wysłuchanych wykładów i warsztatów: Richard Harrison, Bruno Leys, Heather McClean, Kerstin Sandstrom, Yvonne Pratt-Johnson, Maria Davou, Sophia Mavridi, Natalia Bagdavadze, Amos Paran).
Tym, co nas bardzo zainteresowało w czasie podejmowania decyzji, które konkretnie wykłady warto wybrać z kilkuset będących do dyspozycji, był fakt, że wiele z nich krytyczne myślenie miało już w tytule, a inne – w krótkim streszczeniu dostępnym w programie konferencji. 

A oto garść przykładów: 
 

Teaching them to think: scaffolding language and developing reflective thought; […] critical analysis and reflection are key skills required in many professional fields; Deeper Learning focusing on what matters; […] language is taught through philosophical inquiry; […] debriefing aids in the creation of a sense of progress; […] how teachers can modify coursebook activities to focus on meaning.

Na przykład Richard Harrison w wykładzie Adding ‘critical thinking value’ to language activities nazywa krytyczne myślenie (które już doczekało się własnego akronimu – CT) „umiejętnością XXI wieku” i przekonuje, że warto ten aspekt dodać do – często przeładowanego, jak sam przyznaje – programu nauczania. Proponuje wprowadzenie tej „dodatkowej wartości” do istniejących materiałów dydaktycznych, dowodząc, że nauczanie słownictwa, gramatyki oraz takich umiejętności jak pisanie czy czytanie można wzbogacić przez wybór pewnych możliwości, które wspomagałyby myślenie na wyższym poziomie trudności.

Przykładowo: prezentowane słownictwo kategoryzujmy, klasyfikujmy, grupujmy, zastanawiajmy się nad wzajemnymi zależnościami między słowami czy gradacją ich znaczenia. Co do składni – oprócz tradycyjnych transformacji czy wypełniania luk – zastosujmy trening indukcyjny (czyli najpierw przykłady, później reguły), stosujmy rozsypanki w ćwiczeniu szyku wyrazów w zdaniach czy pytaniach. Jeśli chodzi o czytanie, stosujmy pytania o wyższym poziomie komplikacji (Why…, What would happen…), analizujmy z uczniami czytane teksty pod względem ich budowy, stylu, prawdopodobnych poglądów autora, jego przypuszczalnej grupy docelowej.

Richard Harrison uważa również, że jeśli uczymy CT, to jednocześnie uczymy pisania, gdyż rozwijamy takie umiejętności jak: myślenie refleksyjne, kreatywne podejście, logiczne prezentowanie argumentów, korzystanie ze sprawdzonych źródeł informacji, świadome użytkowanie języka (np. definiowanie pojęć), poprawianie i edytowanie tekstu. 

Z kolei Yvonne Pratt-Johnson w wykładzie Pragmatics: a crucial but under-instructed skills domain proponuje wprowadzenie elementów krytycznego myślenia do nauczania języka po to, aby umożliwić uczniom czy studentom dostosowanie się do określonych sytuacji językowych w sposób społecznie akceptowalny. Chodzi tu o bardzo istotne umiejętności, takie jak używanie właściwych form językowych (przyjętych w danym środowisku i uważanych za odpowiednie), zdolność do zastosowania odpowiedniej formy – formalnej lub kolokwialnej (register) czy równie ważna umiejętność poprawnego funkcjonowania na co dzień w obrębie określonego środowiska kulturowego. To nie tylko właściwe zrozumienie aluzji, podtekstów, konwencji językowych, ale także sztuka mówienia i (lub) pisania na swój temat rzeczy pozytywnych, co często stwarza problemy. Także to, co rozumiemy przez termin „kultura osobista” na danym obszarze, czyli uprzejmość w kontekście słownictwa, struktur gramatycznych, intonacji w...