Podstawa programowa, program nauczania, rozkład materiału… „demony” szkolnej rzeczywistości czy drogowskazy prowadzące do celu?

Cofnijmy się myślami do dnia, kiedy w naszej głowie powstał pomysł zrobienia prawa jazdy. Pewnie towarzyszyło temu podekscytowanie, wielka niewiadoma, ale też obietnica wolności, którą zapewni nam możliwość siadania za kierownicą własnego auta. Potem pojawiła się rzeczywistość – trzeba zrobić kurs, poznać przepisy ruchu drogowego, zdać egzamin. Nikt się nie buntował, tylko łapał do ręki kodeks drogowy i dziarsko ćwiczył swoje umiejętności z instruktorem, a po zdanym egzaminie radośnie planował pierwszą podróż z mapą (GPSem?) w ręku. Jadąc następnie na pierwszą wycieczkę ani myślał o pominięciu któregoś ze skrupulatnie zaplanowanych punktów. Brzmi znajomo? Mam nadzieję, bo dziś chciałabym zachęcić Was do „oddemonizowania” dokumentów szkolnych właśnie z perspektywy kierowcy kochającego podróże za kółkiem. Kierowcy, który jest odpowiedzialny i traktuje swoje umiejętności poważnie, dziękując jednocześnie za wolność, jaką daje samodzielne przemieszczanie się po drogach. 
Aby była jasność – absolutnie nie popieram niepotrzebnej biurokracji, zawracania głowy niepotrzebnymi dokumentami, które potęgują niczym nieusprawiedliwione, dodatkowe angażowanie naszej nauczycielskiej energii. Ale…
 

Oswajamy demony, czyli nie takie dokumenty szkolne straszne… Uwaga! Kolejność nieprzypadkowa! Przytaczane przykłady oraz odnośniki będą dotyczyły dokumentów opracowywanych w szkole dla języka angielskiego.

PODSTAWA PROGRAMOWA, czyli dlaczego kodeks drogowy jest ważny?

Podstawa programowa – to dokument mający prawnie formę rozporządzenia do ustawy o systemie oświaty. Określa co każdy uczeń powinien wiedzieć i umieć na zakończenie każdego etapu edukacyjnego z danego przedmiotu.

Tutaj znajdziecie obowiązującą obecnie podstawę programową dla różnych etapów edukacyjnych: 
https://podstawaprogramowa.pl/

Jak zbudowana jest podstawa programowa i co można w niej znaleźć:

1. Wstęp – preambuła.
2. Cele kształcenia – wymagania ogólne.
3. Treści nauczania – wymagania szczegółowe.
4. Warunki i sposób realizacji.

W preambule PP czytamy o ogólnych wytycznych dotyczących jej realizacji. Znajdziemy tam szerokie sformułowania typu:

• Zadania przedszkola…
• Zadaniem szkoły jest…
• Kształcenie ogólne w szkole podstawowej ma na celu…
• Szkoła ma stwarzać uczniom warunki do…
• Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu…
• Kształcenie ogólne w szkole ponadpodstawowej tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształcenia…
• Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego w liceum ogólnokształcącym i technikum należą…

Są też odniesienia do poszczególnych przedmiotów – jeśli chodzi o języki obce nowożytne, określono je w następujący sposób:

• Warianty podstawy programowej – dla języków oznacza to wszystkim znane znaczki: np. I.1 (pierwszy etap edukacyjny, język obcy nauczany jako pierwszy), II.1 (drugi etap edukacyjny, język obcy nauczany jako pierwszy), II.2 (drugi etap edukacyjny, język obcy nauczany jako drugi), czy II.2.DJ (drugi etap edukacyjny, język obcy nauczany jako drugi w oddziałach dwujęzycznych).
• Poziomy biegłości w zakresie poszczególnych umiejętności językowych określonych w Europejskim Systemie Opisu Kształcenia Językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie (ESOKJ) – A1–C2 dla poszczególnych etapów edukacyjnych.

W wymaganiach ogólnych dotyczących celów kształcenia określono zakres umiejętności językowych, czyli:

1. Znajomość środków językowych.
2. Rozumienie wypowiedzi. 
3. Tworzenie wypowiedzi.
4. Reagowanie na wypowiedzi.
5. Przetwarzanie wypowiedzi. 

W wymaganiach szczegółowych dotyczących treści nauczania znajdziemy:

14 punktów z wyszczególnionymi wymaganiami dotyczącymi danej treści. 

Przykłady:

I. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów: 

1. człowiek (np. dane personalne, okresy życia, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, rzeczy osobiste, uczucia i emocje, umiejętności i zainteresowania);
2. miejsce zamieszkania;
   (…)
   (wyliczenie tzw. tematów katalogowych – jest ich 14)

IV. Uczeń tworzy proste, spójne i logiczne, w miarę płynne wypowiedzi ustne:

1. opisuje ludzi, zwierzęta, przedmioty, miejsca i zjawiska; 
2. opowiada o czynnościach, do­­ś­­­­­­­­­­­­wiadczeniach i wydarzeniach z przeszłości i teraźniejszości; (…)
   (tutaj to z kolei 11 wymagań)

Warto zwrócić uwagę na język gradacji wymagań szczegółowych:

• Na etapie szkoły podstawowej są to określenia typu: Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych, Uczeń rozumie proste wypowiedzi, Uczeń tworzy krótkie, proste wypowiedzi, Uczeń reaguje ustnie w typowych sytuacjach, Uczeń przetwarza prosty tekst, Uczeń posiada: podstawową wiedzę o…
• W szkole średniej mamy: Uczeń posługuje się dość bogatym zasobem środków językowych (zakres podstawowy), Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych (zakres rozszerzony), Uczeń rozumie wypowie...