Przepis na bycie kreatywnym

Jeśli mamy odnaleźć się w nadchodzącym świecie, musimy nauczyć się radzić sobie z nowymi sytuacjami, zadaniami i czasem wolnym. Wymaga to działań kreatywnych, które – na szczęście – są nam wszystkim dostępne. Kreatywność nie jest darem niebios, łutem szczęścia czy iskrą geniuszu – jest czymś, czego każdy człowiek może się nauczyć. Odpowiednio kultywowane myślenie rodzi coraz więcej dobrych pomysłów, podwyższa psychiczny dobrostan i zapewnia materialny status niezbędny do realizacji społecznych potrzeb. 

Czynniki budujące kreatywność ucznia

Badania neurokognitywistyczne dowodzą, iż podmiotowość człowieka nie jest wykuta w kamieniu. Jej najbardziej intensywny rozwój przypada na wiek nastoletni człowieka, niemniej podlega zmianom przez całe jego życie. Fitness mózgu – wykorzystujący zjawiska neurogenezy (tworzenia nowych komórek nerwowych), neuroplastyczności (tworzenia nowych połączeń synaptycznych między komórkami nerwowymi) oraz epigenezy (uaktywniania genów pod wpływem bodźców środowiskowych) – może być tak samo rozwijany jak fitness ciała, a jego skutki są dalekosiężne. Ludzie uodparniają się na trudności, radzą sobie z niejednoznacznością komunikatów i złożonością sytuacji, budują cierpliwość i odporność na stres. Z czasem potrafią spojrzeć na problem z wielu perspektyw oraz dostrzec punkt widzenia innych. Wszystkie te cechy pomagają rozwinąć kreatywne umysły, zadające pytania trafiające w punkt omawianego problemu. 
Kolejnym czynnikiem budującym kreatywność jest chwilowa aktywność umysłu, różna dla różnych zadań i sytuacji. W szczególności skupienie uwagi, jej orientacja oraz społeczne usytuowanie mają znaczenie dla generowania nowych pomysłów na granicy świadomości i nieświadomości poznawczej. Czasami jakość procesów mentalnych definiuje zaabsorbowanie pojedynczym doświadczeniem czy ciągiem myślowym, a czasami umysł optymalizuje pracę w sposób rozproszony i zabawowy, myśląc „o niebieskich migdałach”. Ten wymiar chwilowej aktywności umysłu – tworzącej rzeczy nowe – jest stopniem skupienia uwagi. Uwaga może ponadto być nakierowana na świat zewnętrzny – absorbując to, co nowe – lub wewnętrzny – poddając refleksji to, co już wcześniej wyuczone. To drugi wymiar chwilowej aktywności umysłu, czyli orientacja uwagi. I wreszcie zmienia się stopień społecznego ­usytuowania uwagi, czasami wykorzystujący opinie innych i poddający je testowi, a niekiedy zaabsorbowany wyłącznie własnymi myślami. 

Kreatywność wymaga płynnego, zależnego od zadania i kontekstu przechodzenia między aktywnością silnie i słabo skoncentrowaną, na elementach zewnętrznych i wewnętrznych, w oparciu o zasoby społeczne lub bez nich. Istnieje jednak pewna kombinacja wszystkich trzech wymiarów aktywności umysłu, kluczowa dla bycia kreatywnym i szczególnie trudna do osiągnięcia w świecie zadaniowym, pełnym rozpraszaczy uwagi i ceniącym sobie akceptację naszych działań przez innych. Jest to aktywność refleksyjna, skoncentrowana na wnętrzu i dystansująca się od wpływu grupy. Wiemy, że dominuje w czasie wolnym ucznia i angażuje sieć stanu spoczynkowego mózgu (default mode network), aktywną – między innymi po to, by poradzić sobie z problemami słabo zdefiniowanymi.

Trzecim czynnikiem budującym kreatywność są narzędzia edukacyjne. Specjalnie przygotowane procesy i ćwiczenia mogą pobudzać różne aspekty procesu twórczego. Należy jednak pamiętać, iż dobór narzędzia zależy od stanu umysłu ucznia, w szczególności od obecności presji czasowej w procesie edukacji. Zasadniczo podczas spowolnienia procesów poznawczych, kiedy umysł jest nastawiony refleksyjnie, skoncentrowany na wnętrzu i zdystansowany od norm grupy, jakość myślenia kreatywnego poprawia się. 

Czwartym i ostatnim czynnikiem jest kontekst. Środowisko sprzyjające twórczości ma charakter fizyczny, społeczny i ideowy: układ krzeseł, krytykanctwo jednostki, swoboda wymiany poglądów mają decydujący wpływ na to, czy idee się rodzą, czy też nie. Poznanie ma charakt...