Mózg a motywacja do nauki

Zadania łączne i rozłączne

Gwoli sprawiedliwości należy dodać, że było, jest i będzie zapotrzebowanie na zespoły wykonujące zadania łączne, których sukces jest pochodną sukcesu każdego członka zespołu. Operacja na otwartym sercu czy przyrządzanie potraw hotelowych wymaga przede wszystkim myślenia szablonowego (algorytmicznego), kiedy precyzyjnie krok po kroku dochodzimy do zaplanowanego celu. To nie miejsce i czas na odważne eksperymenty, a wkład każdej osoby jest krytyczny dla powodzenia całości. Istnieje jednak świadomość, poparta badaniami, że zarówno w edukacji, jak i biznesie zadania powinny być tak projektowane, by zmieniać ich formę z łącznych na rozłączne, promujące zróżnicowanie uczniów i pracowników.

Rys. 1. Edukacja przyszłości

W tradycyjnej szkole różnorodność nie była jednak w cenie i nadal nie jest. Edukacja grupuje dzieci według arbitralnych kryteriów wieku, zdolności, ocen czy przedmiotów kierunkowych. Informacja jest podawana w oderwanych od siebie modułach, niewiele wiadomo o powiązaniach miedzy tematami, a zastosowanie uzyskanej wiedzy do rozwiązywania problemów realnego świata jest dość enigmatyczne. Jeśli uczeń nie przystaje do normy, prędzej czy później kończy jakiś rodzaj edukacji specjalnej.

Realia szkolne

W świecie tradycyjnej szkoły dominuje etykietowanie ucznia. Indywidualne różnice wchodzą w konflikt z ograniczonymi zasobami, przede wszystkim czasowymi, i nastawieniem na pracę zadaniową kosztem refleksyjnej. Uczniowie w warunkach presji czasowej wyglądają, jak zauważył Emerson, na zunifikowanych co do potrzeb (wszyscy podobno chcą tego samego), stylów poznawczych (siedmiolatki zawsze są takie) czy strategii rozwiązywania problemów (na pewno zrobią to w ten sposób). Tak pojmowana szkoła definiuje inteligencję ucznia jako grę o sumie zerowej: fakt, że jeden uczeń jest utalentowany według standardowych kryteriów oceny („piątkowicz”), oznacza najczęściej, że innemu uczniowi, który tych standardów oceny nie spełnia, odmawia się intelektualnego potencjału i przypina łatkę „przeciętniaka”. Zapomina się przy tym, że szkolne kryteria oceny nie uwzględniają kryteriów życiowego sukcesu, które współczesna nauka uznaje za kluczowe, takich jak pasja (passion), nastawienie (mindset) czy samoregulacja (self-regulation). Wszystkie trzy parametry są niezbędne dla zrozumienia zaangażowania ucznia w to, co robi, nawet wówczas gdy nie jest nadzorowany przez dorosłych. Przyjrzyjmy się pasji poznawania.

To, co odróżnia zajęcia przedszkolne i wczesnoszkolne od postawy większości starszych uczniów, da się wyrazić jednym słowem: podekscytowanie. Obojętnie czy maluchy malują, wymyślają opowieści czy uczą się przyrody, nie można im odmówić motywacji. Dzieci uwielbiają poznawać tajemnice otaczającego świata i swoim zaangażowaniem zarażają często dorosłych.

Entuzjazm a motywacja

Porównajmy entuzjazm dzieci z postawą nastolatków, którzy nie mogą doczekać się ostatniego dzwonka i przejść do przyjemnych zajęć pozaszkolnych. Zapytani, co sądzą o szkole, standardowo opisują lekcje jako nudne, nieciekawe i bez sensu. Badania – przede wszystkim Marka Leppera z Uniwersytetu Stanforda – pokazują, że motywacja do nauki drastycznie spada po trzeciej klasie szkoły podstawowej. Dlaczego tak się dzieje?

Odpowiedzi może udzielić logika pracy mózgowego systemu dopaminergicznego. Dopamina jest neuroprzekaźnikiem odgrywającym kluczową rolę w procesie motywacji, angażującym ludzi w poznawanie świata i budowanie wiedzy o nim. Dzięki dopaminie uczniowi po prostu się chce, szczególnie wówczas gdy nagroda jest duża i stopień ryzyka wysoki (nieprzypadkowo poziom dopaminy osiąga wyżyny u hazardzistów). 
Istnieje nawet teoria autorstwa Freda Previca z Uniwersytetu w San Antonio, według której eksplozja kulturowa sprzed 70 tys. lat, będąca początkiem symbolizacji świata, kojarzona dzisiaj z malowidłami naskalnymi, była rezultatem ekspansji systemu dopaminergicznego w mózgu naszych przodków.

Ważnym odkryci...