Zapytaj mnie, a powiem Ci, jak mnie nauczyć

Czy pytać?

Informacja zwrotna od ucznia dla nauczyciela może dotyczyć wielu zagadnień. Nie ulega wątpliwości, iż jest to niezwykle ważny aspekt naszej pracy. Sprawdziany wiadomości to testowanie wiedzy i postępów, nie dają natomiast obrazu tego, co dzieje się w umyśle ucznia – jak ocenia on sposoby i metody nauczania, które stosuje nauczyciel, co jest dla ucznia łatwe/trudne, jakie sytuacje edukacyjne mu pomagają, a jakie przeszkadzają, co (w swojej samoocenie) już potrafi, a z czym się cały czas zmaga.

Pernille Ripp – amerykańska nauczycielka, autorka książki Uczyć (się) z pasją, w swojej codziennej praktyce propaguje koncepcję edukacji skoncentrowanej na uczniu. Głośno zachęca do tworzenia sytuacji, podczas których uczniowie będą mogli bez skrępowania wyrażać swoje opinie: „My, nauczyciele, często pytamy o zdanie dyrekcję, koleżanki i kolegów w pokoju nauczycielskim, ale jak często zwracamy się o opinię do uczniów? Wysłuchanie i respektowanie ich głosu powinno być naturalną częścią nauczania. Dla nas może być to wskazówka, co warto zmienić i jak tworzyć jeszcze lepszą atmosferę do nauki. (…) Nauczyciel nie może być jedyną osobą w klasie, której głos i pomysły mają znaczenie”¹.

Po co i o co pytać?

Autorka książki Ocenianie kształtujące w praktyce, Danuta Sterna, odpowiada na to pytanie w następujący sposób: „Jeśli chcesz wiedzieć, jak masz dobrze uczyć, to musisz zapytać najlepszych specjalistów, czyli twoich uczniów. To oni wiedzą, kiedy się najlepiej uczą, co im pomaga 
w uczeniu i jakie metody są dla nich najlepsze”2. Nauczyciel, któremu zależy na tym, aby wiedzieć jak najwięcej na temat tego, co motywuje i pobudza jego uczniów do pracy, co powoduje, że z chęcią uczestniczą w procesie nabywania wiedzy, jakie metody i sposoby się sprawdzają, a które są nieskuteczne – powinien pytać. Oczywiście nie każdy jest na to gotowy, prośba o uczniowski feedback łączyć się może z wieloma obawami, lękiem przed krytyką i niemożnością spełnienia oczekiwań lub brakiem gotowości na zmianę podejścia czy stosowanych metod. Z drugiej strony gotowość na uzyskanie informacji zwrotnej od ucznia świadczy o rozsądku i otwarciu na „wspólną sprawę” oraz nieegocentrycznym podejściu nauczyciela. „Aby korzystać z informacji zwrotnej płynącej od ucznia, musi dokonać się zmiana w naszej postawie nauczycielskiej. Nie jest to łatwe, ale to jest ten właściwy krok w kierunku ucznia”². Dzięki uczniowskiemu feedbackowi mamy możliwość zwrócenia uwagi i refleksji przede wszystkim nad:
▶    naszym nauczycielskim warsztatem i metodami stosowanymi podczas lekcji, 
▶    tempem pracy, 
▶    naszym zachowaniem wobec uczniów i zachowaniem uczniów wobec nas,
▶    umiejętnością dostosowania metod i warsztatu pracy do potrzeb odbiorców,
▶    efektywnością pracy.

Jak często pytać?

Tak często, jak czujemy, że jest to potrzebne. Informacja zwrotna może przyczynić się do szybszej reakcji i zmian, gdy uczniowie nie osiągają zakładanych wcześniej celów lub w jakiś sposób zaburzony zostaje proces edukacyjny – uczniowie nie rozumieją materiału, nie potrafią zastosować lub przetworzyć nabytej wiedzy w praktyce, nie są pewni swoich umiejętności lub pojawia się problem natury wychowawczej. Najlepiej, gdy za każdym razem będziemy dopytywać o inny obszar. Prośba o feedback może być:
▶    natychmiastowa – jeszcze w trakcie trwania zajęć/ćwiczenia (pytanie o zrozumienie, umiejętność przetworzenia),
▶    po danej partii materiału (stopień zrozumienia, opanowania),
▶    na zakończenie lekcji lub roku szkolnego/kursu (wrażenia i opinie, podsumowanie),
▶    na początku nauki (pytania o cele, oczekiwania).

Jak pytać, aby uczniowie odpowiadali? – „narzędziownik” informacji zwrotnej

Aby uczniowie czuli się komfortowo, chcieli szczerze i bez obaw udzielać informacji zwrotnej nauczycielowi, musimy zapewnić im anonimowość i uszanować brak chęci publicznego wypowiadania się. Ponadto nie możemy oczekiwać zbyt obszernych odpowiedzi – dlatego najlepiej tak formułować pytania lub zdania do dokończenia, aby uczeń miał wybór. Jeśli lubi i chce rozwinąć swoje zdanie – ma taką możliwość, jeśli woli krótkie i zwięzłe odpowiedzi – nic nie stoi na przeszkodzie, aby też udzielić odpowiedzi. Jak to zrobić? Poniżej przegląd najpopularniejszych sposobów i praktycznych narzędzi pomagających uzyskać informację zwrotną od ucznia, które nie wymagają wielkiego nakładu czasu w celu ich sporządzenia i przeanalizowania.

Rozmowa, pytanie wprost – ZAWSZE I WSZĘDZIE

Dialog ma wielką moc. Nie zapominajmy, że feedback może przyjąć formę ustną. Podczas dialogu czy swobodnej dyskusji z uczniami możemy dowiedzieć się wielu interesujących rzeczy. Czasami wystarczy zapytać – uczniowie, którym pozwolimy i przyzwyczaimy do wyrażania na głos swojej opinii, na pewno (prędzej czy później), podzielą się swoimi przemyśleniami, pomysłami czy wątpliwościami. Ważne, aby pokazać im, że robimy to w jakimś celu, wyjaśnić, co przez to chcemy osiągnąć i opowiedzieć, co nami motywuje. Uczeń musi być także pewny, że za naszą propozycją nie kryje się żadne zagrożenie.

„Wyjściówka” – PO LEKCJI/ZAJĘCIACH/SEMESTRZE

Nazwa nomen omen – mówi sama za siebie. Jest kilka metod na zorganizowanie podsumowania lekcji czy semestru (lub innego przedziału czasowego nauki). Chodzi o to, aby uczeń „na gorąco”, zaraz „po” udzielił nam informacji zwrotnej. Może napisać o tym, czego się nauczył, jak się podczas lekcji czuł, co chciałby zmienić. Poniżej kilka wariantów „wyjściówek”. 

Technika zdań podsumowujących

Na koniec lekcji (około 3 minuty) prosimy, aby uczniowie dokończyli kilka zdań. Można je wyświetlić za pomocą rzutnika i ponumerować, a uczniowie piszą tylko 1, 2, 3… i kończą zdanie. Poniżej przykłady takich zapoczątkowanych zdań podsumowujących lekcję, która się odbyła (brzmienie zdań będzie oczywiście zależało od tego, czego na chwilę obecną chcemy się dowiedzieć):

Kosz i walizka

Należy przygotować symboliczn...